Prentis Grayson, translated by Janerose Ralpho
Juon leddrik in high school ekar loe an juon 29- yio momman, eo im rekar jelmae ki raan eo mokta lak, kakkure ki leddrik eo mottan, ak ijelakin an kir im kabok jiban ak kajeon kabojrak momman eo jen an kakkure ki leddrik eo mottan. Ekar kadiwoj tok cellphone eo an im jinoe an live stream i rape eo ilo ion lain. Ekar ba tok elik im ba ekar video ki bwe en kajeon kabojrak kakkure eo jen an walok. Ri-alooj ro, ro im rekar share e video eo im comment ko rekar walon tak im buki armej ro im rej alooj akko ejelok jabdewot men rekar komman e. Eliktata, juon mottan eo im ej bar alooj e video eo ion lain ekar kir im kabok jiban. Lawyer Kelly Charles-Collins ej kijon bwebwenato kon bwebwenato in nan jerlepju in bwijin armej ilo juon TED Talk ilo kar 2018 eo kon bystander effect.
Ekka lak an walok endrein, ien rot kein emoj an lap lak aer allikar ilo jukjuk in bed in ad ilo juon ak elon wawein ko. Ilo ien pade ko ippen juon armej, ijo im kakkure ko rejekar rej kijon walok ie akko ilo ion lain, ijo remaron live ie.
Elon armej remaron kajjitok, ta in bystander effect? Bystander effect ej kwalok ke ne elon armej renij bed ilo juon jikin, toon wot an armej ban jiban ro jet im rej ion joraan ko, ekar nan website en Verywellmind.com.
Latane im Darley, researcher ro im rekar jino ejaak e im etal e bystander effect, erro ekar ba bwe armej ekka wot aer nej jiban ro im rej bed ilo joraan ak kakkure ne rej make iaer jen aer nej bed ilubwilij in bwijin armej.
Elon jet men ko im rej komman bwe en walontak bystander effect. Men eo jinoin ej ilo am kajeded e eddo ko am. Kajeded e eddo ko am ej kwalok bwe armej ekka aer jab bok kunaer ne ej lon armej ilo lobolej ak ne elon armej rej alooj ilo ien livestream eo im ej walok ion lain. Men eo juon ej ne kwoj aikuj bwe en emman mwilim im ekar nan lobolej. Einwot ro jet im bed im lale, ro im rej lale ak alooj rejjab komman jabdewot men im ekka an einwot juon signal eo bwe jejjab aikuj komman jabdewot ak rejjab konan bwe jen komman jabdewot.
Kakkure ko rejekar ej juon ian ien ko im ekka ad kijon loe bystander effect bok jikin ilo jukjuk in bed in ad. Elon campus ko i belakin in lal in im rej loe an kakkure ko rejekar bok jikier ilo campus ko aer ilo elon wawein ko. Katok ko rekar komman i mokta lak emoj an ekkejel bystander effect nan kakkure ko rejekar. Ej kwalok menko im rej ain juon wot kotaan bystander effect im kakkure ko rejekar.
Armej rej kijon jab loe an kakkure ko walok. Menin emaron wunin an rape culture ekka lak an walok ilo lal in rainin. Wun eo juon ej ro im rej loe an kakkure ko rejekar bok jikier rej tomak ejjab kunaer bwe ren kabojrak e kakkure eo jen an bok jikin. Men kein im ekka aer walok ej wun eo bobrae ko jen kakkure ko rejekar e ben aer bok jikier, ej kinke bystander effect eo im lemnak ko an armej ko won eo an eddo in kabojrak joraan ko jen aer walok. Men eo juon ej armej rej lemnak ejelok aer maron ak ejelok men en remaron e nan kabojrak e joraan ko jen aer walok.Men in e bwod; aolep remaron kabojrak e ne enij bok kwe bwe kwon ba juon men, ilo am komman e juon men ak ilo am bikot juon armej bwe en kabojrak e. Rejook kinke rej lemnak armej ro turuer ak ibelakier renij lemnak nana ki er akko konana ki er kon aer tin bok kunaer. Ro im rej loe joraan ko aer walok rej kijon jab bok kunaer im kabojrak joraan ko jen aer walok kon juon ak ruo wun ko einwot in.
1. Kwoj loe joraan ko aer walok
Jet ian ien kein emaron biroro am loe ak elon ien ko im emaron ben am loe joraan ko rej walok ie. Jet ian ien kein emaron ien ko elap joraan ko ak ien ko im ekauwotata im emaron laplak joraan ko im komman menin an juon ien eo im elap im ekauwotata. Jet ian behavior kein remaron akko remaron jab komman bwe en wor naan ko renana rej walok, komman i mwil ko im ejjab ekka aer walok akko jab konan konaan ippen ro jet, boje armej eo mottan ilo bed eo aero ak elap jen jonan an bok drenin kadok ko.
2. Jela naat eo emman nan am bok kunam
Elane ien eo ak ta eo ej walok ej kir nan am bok kunam. Melele kon ta eo ej walok im jela ne kwoj aikuj bok kunam im jiban. Borainwot, emaron jiban ne kwonij bok melele ko ilo am lale ta eo ej walok, lale emman ke aolep kain ilo am ba “ej emman wot ke ?” ak “kwoj ke aikuj jiban”, ak kajjitok ippen bar juon bystander ta ko ekar loe.
3. Loe ke ej am eddo in bok kunam
Elon jet kajjitok ko jej kajjitok kaki ilo ien in. Juon ian kajjitok ko kwomaron kajjitok kaki ej “Ao k eddo?” im kajjitok eo juon emaron “Ij ke aikuj bok kunao?”. Juon ian burobolom ko ilo ien in ej lemnak bwe juon armej ej aikuj komman e juon men nan kabojrak joraan in jen an walok.
4. Jela kilen bok kunam
Ilo ien in, ej ien eo kwoj aikuj lukun lemnak kon ta eo ej walok. Ewor am maron in bok kunam, akko ewor bar am maron in bikot juon eo im enij maron jiban ilo ien rot kein.
5. Bok kunam im jiban
Safety ej bunton eo aurok tata ilo jabdewot ien kwoj bok kunam im jiban. Safety eo an victim eo im bystander eo ej aikuj menko jej lemnak i aolep ien im kwon jab bok kunam ne kwoj enjake bwe safety eo an ro jet ej bed ilo kauwotota.